Armend
Fazliu

Arkitektura bashkëkohore - tendencat botërore

Arkitektura moderne u lind si një rebelim mbi stolitë e ekzagjeruara dhe stilin e vjetër të klasikëve të mëvonshëm. Stili modern tërhoqi dekoratat dhe ndoqi linja të qarta dhe të pastra. Baza e këtij stili ishin parimet 3-F “Forma Ndjek Funksionin” dhe “Më pak është më shumë” (më pak është më shumë). Prodhuesit e arkitekturës moderne përdorën teknika dhe materiale të reja të ndërtimit dhe kështu revolucionarizuan konceptin e bukurisë dhe jetës metropolitane.

Ndër lëvizjet e para “moderne” konsiderohen Jugendstil në Gjermani ose Art Nouveau, ashtu siç u thirr në Francë. Si përfaqësues i tyre mund të përmenden Antonio Gaudi dhe Charles Rennie Mackintosh.

Momenti vendimtar për arkitekturën moderne ishte në vitin 1901 kur një ekspozitë u mbajt në Darmstadt me pjesëmarrjen e Mies van der Rohe, Le Corbusier, Walter Gropius dhe Peter Behrens, të cilët janë etërit e këtij stili. Në këtë ekspozitë u hodhën themelet e stilit që dominonte arkitekturën dhe artin në gjashtëdhjetë vjetët e ardhshëm.

Një arkitekturë shumë e përdorur në ditët e sotme, edhe pse një përkufizim i saktë i termit është vështirë të artikulohet. Shtëpitë bashkëkohore zakonisht përfshijnë një kornizë të parregullt, një plan të hapur për dysheme, dritare të tepërta dhe përdorimin e “gjelbër”. Shtëpitë e tilla gjithashtu shpesh kanë një dizajn organik, të përshtatshëm në hapësirën përreth dhe përmbushjen e një nevoje të menjëhershme në këtë zonë.

Arkitektët bashkëkohorë të njohur si Frank Gehry, që projektuan muzeun “Guggenheim” në Bilbao, John Andrews, i cili krijoi kullën CN në Montreal dhe Jean Nouvel, i cili projektoi muzeun “Branly Quai” në Paris. Megjithëse njerëzit ndonjëherë përdorin arkitekturën “bashkëkohore” dhe “moderne” të njëri-tjetrit, ato teknikisht nuk janë sinonime. Arkitektura moderne i referohet një stili ndërtimi në mesin e shekullit të 20-të. Ajo përmban linja të pastra. Disa njerëz i shohin elementet që karakterizohen në arkitekturën moderne si shumë të ftohta dhe të padefinuara. Ky besim çon në krijimin e një stili bashkëkohor siç dihet sot. Ashtu si në stilin modern, ajo lidh hapësirat e brendshme dhe të jashtme, por shton dhe gjithashtu ndikon në ngrohtësinë në të gjithë hapësirën e jetesës. Përdorimi i dritës natyrale gjithashtu luan një rol të madh, kështu që dritaret e mëdha dhe të gjera janë një tipar i zakonshëm dhe popullor.

Personalisht mendoj se varfëria fizike në arkitekturë, në qytet dhe në territor është gjithashtu burim i varfërisë shpirtërore që rrjedh nga varfëria e bagazhit kulturor dhe konceptual. Gjuha e profesioneve tona (arkitektura dhe planifikimi urban) dhe rrjedhimisht mirëkuptimi i shumë fenomeneve ka mbetur në atë të viteve të hershme të ’90-ta. Kaosi territorial dhe urban reflekton, ndër të tjera, rrëmujën tonë mendore për të kuptuar gjërat dhe mbi të gjitha mungesën e një kuptimi të përbashkët të fenomeneve (termat “planifikimi urban” dhe “planifikimi hapësinor” nuk kuptohen në mënyrë të barabartë te të gjithë). Kjo gjithashtu sjell vështirësinë e shprehjes dhe trajtimit me njëri-tjetrin, madje edhe përmes gjuhës dhe ndërvarësive të tjera që krijon. Pra, jo vetëm që duhet të vazhdojmë të sjellim sa më shumë libra në fushën profesionale shqiptare, pavarësisht faktit që profesionet shqiptare dhe sidomos të caktuara kanë një numër të kufizuar lexuesish, por profesionistë të tjerë duhet të bashkohen me këto iniciativa.

Kështu është e qartë se moderniteti në arkitekturë është një paralele e gjithë historisë. Gazetat merret më mirë me këtë ide nga vitet e 20-a të shekullit të njëzetë, nga pranimi i modelit industrial në arkitekturë ose nga Bauhaus e deri në ditët e sotme me hulumtime mbi arkitekturën e bazuar në informacione ose revolucionin IT. Trajtimi i trajektores së arkitekturës përmes identifikimit të katalizatorëve kryesorë të modernitetit, reagimit zinxhir të ndërlidhjeve mes tyre ose fushave të tjera disiplinore, si dhe ngjarjeve historike me ndikim epokal jep një pamje shumë komplekse të arkitekturës kryesore dhe të pritur të rezultateve. Kjo është një vlerë e veçantë e librit.

1. Arkitektura e Objekteve Publike

Nndikimi i arkitekturës së Evropës Perëndimore, Arkitekturë - Prishtinë 1878 - 1912

Prishtina ka një traditë të gjatë dhe zhvillim të vazhdueshëm në periudha të ndryshme të zhvillimit të saj. Hulumtimi dhe analiza e objekteve ka identifikuar fazat e zhvillimit urban-urban në qytetin e Prishtinës, penetrimin dhe ndikimin e turistëve të Evropës Perëndimore në qytetin e vjetër, për nevojat e shërbimeve publike, monumentalitetin dhe autoritetin e qeverisë dhe më pak për vlerat arkitektonike dhe artistike. Dokumentacioni shkencor i arkitekturës dhe zhvillimit urban të qytetit të Prishtinës deri në fund të shekullit XIX në fillim të shekullit XX ka rëndësi të veçantë. Qyteti i Prishtinës si qendër e Vilajetit të Kosovës (brenda 1878-1912) fiton një numër të konsiderueshëm të lehtësirave të rëndësishme për administrimin më të mirë të administratës osmane. Gjatë analizës dhe përshkrimit të strukturave organizative të ndërtesave klasa e tyre e klasifikimit është arritur të bëhet dëshmi e zhvillimit shoqëror, si dhe arritja e teknikave të reja të ndërtimit të ndikuara nga arkitektura evropiane. Mbrojtja dhe ruajtja e strukturave arkitekturore të ndërtuara gjatë kësaj periudhe në qytetin e Prishtinës, të cilat ende nuk janë shkatërruar plotësisht, përfaqësojnë një trashëgimi me vlerë të veçantë jo vetëm për qytetin e Prishtinës, por edhe për Kosovën: Gjatë procesit të hulumtimit u analizuan literatura e përgjithshme historike, gjeografike dhe antropologjike, monografitë e Prishtinës, si dhe shkrimet e ndryshme të udhërrëfyesve të ndryshëm si burime të rëndësishme për zhvillimin e qytetit të Prishtinës në fund të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX. Dokumentacioni arkivor i muajit të mjaltit në arkivin e Prishtinës nuk ekziston fare në arkivat e Kosovës.

1. Epoka e hershme moderne

Kjo është një epokë e hershme moderne. Arkitektura moderne fillimisht filloi me një numër stilesh të stilit të ndërtimit me karakteristika të ngjashme, kryesisht thjeshtimin e formës. Nga vitet 1940 këto stile u konsoliduan në masë të madhe.

Tiparet dhe origjinat e sakta të arkitekturës moderne janë ende të hapura për interpretim dhe debat. Një pikë e rëndësishme duket të ketë qenë parimi i kreditimit të Louis Sullivan: “Forma ndjek funksionin”.

Funksionalizmi në arkitekturë është parimi që arkitektët duhet të hartojnë një ndërtesë të bazuar në qëllimin e asaj ndërtese. Kjo deklaratë është më pak e qartë se ajo që duket dhe kjo është një çështje konfuzioni dhe polemike brenda profesionit, veçanërisht në lidhje me arkitekturën moderne.

1. Epoka bashkëkohore

Epoka bashkëkohore ishte koha kur njeriu frymëzoi idenë e futurizmit të arkitekturës.

Përveç kësaj, më e reja në këtë periudhë është “Arkitektura e Gjelbër”, e njohur edhe si “Periudha e arkitekturës së qëndrueshme”, është një term i përgjithshëm që përshkruan teknikat e ndërgjegjshme të projektimit në fushën e arkitekturës.

Më thjesht, ideja e qëndrueshmërisë ose e dizajnit ekologjik është të sigurojmë që veprimet dhe vendimet tona sot nuk pengojnë perspektivat e brezave të ardhshëm.

2. Koha e ndryshimeve dhe tendencave në arkitekturë

Ata janë më të mirët, më të famshmit dhe kjo u jep atyre mundësinë për të hyrë në krahët e një transformimi radikal të elementeve parësore dhe dominuese të arkitekturës në ndërtimin e apartamenteve, vilave, vendpushimeve dhe destinacioneve të tjera. Një kurajë dhe shtysë për të ndryshuar, për të nxitur mundësitë dhe kapacitetet e reja, duke krijuar kështu një lloj tendence futuristike në arkitekturë. Hapësira si një element dominues në këtë kapërcim të sfidave arkitekturore tenton të instalojë në të tashmen nevojën për më shumë frymëmarrje. Shtëpitë më spektakolare të hartuara deri më tani. Ata dëshmojnë se asgjë nuk është e pamundur kur bëhet fjalë për arkitekturën. Këto imazhe tregojnë se arkitektura po i shtyn kufijtë në rrugën e jetës. Gjashtëdhjetë shtëpitë më spektakolare në planet, të hartuara nga arkitektë të njohur botërisht, disa të balancuara në mënyrë dramatike në shkëmbinjtë Klif, të tjerë pranë detit, janë tërhequr së bashku për një koleksion në revistën “Arkitektura Tani!”. Shtëpitë janë përfunduar në vitet e fundit dhe për të demonstruar se si jeta mund të jetë e ndryshme kur jeton ndryshe, me hapësira materiale dhe mjedis ku përdoren interesa interesante, vendosja dhe vendndodhja. Fantazia dhe njeriu nuk njohin kufij dhe në saje të kësaj fantazie arritjet në fushën e arkitekturës ndonjëherë tejkalojnë çdo kufi. Ky është shembulli që fantazia, së bashku me teknologji të përparuar, mund të krijojnë arritje të pashembullta për bukurinë dhe funksionalitetin e tyre. Në një koleksion të shtëpive më të rralla në botë revista “Arkitektura tani!” na dha këto pamje fantastike. Duke filluar që nga këtu vërehet një zhvendosje e vëmendjes nga tendenca e një bote të sigurt, një dhuratë që duke mos u kufizuar në asgjë përjashton çdo populizëm dhe çdo ndjeshmëri të mundësive. Kjo botë kërkon të konsumojë shumë para, shumë, nuk di ndonjë ndalesë. Zgjerimi në hapësirë ëdhe në shkallë pa frikën se po kufizojnë një botë të tkurrur.

3. Për arkitekturën bashkëkohore si mundësi e pakufizuar

Ndërtesa, pallate të parafabrikuara, ndërtesa të shkatërruara, monumente nga periudha e socializmit - këto janë temat që shkaktojnë diskutime sociale në Bullgari kur bëhet fjalë për arkitekturën. Por si mund ta ndryshojë arkitektura botën dhe a ka kufij? Këto çështje u caktuan gjatë festivalit ndërkombëtar të Javës së Arkitekturës së Sofjes 2011 (SAW). Organizatorët e revistës “Edno” për të katërtën herë radhazi provokuan publikun të mendonte për urbanizmin në një mënyrë emocionuese dhe bashkëkohore. Leksione, diskutime, filma, prezantime dhe punëtori të ndryshme tërhoqën vëmendjen e të gjithë të interesuarve për të parë arkitekturën jo si një ndërtim, por si një mënyrë për të përmirësuar mjedisin e qytetit. “Arkitektura jep mundësi për një perspektivë të re për të përdorur hapësirën në një mënyrë të ndryshme. Pikërisht arkitektët të cilët mund ta ndryshojnë cilësinë e jetës përmes projektimit të ndërtesave publike, tha njëra nga kritiket më të spikatura të arkitektit Hans Ibelings. Tiparet optimale të arkitekturës evropiane, ku në ndryshimet e mëdha midis lindjes dhe perëndimit ekziston një ide e përgjithshme për qëllimin dhe strukturën e qytetit. “Arkitektura lëviz në një drejtim të ri - jo shumë dizajn i ri i ndërtimeve, por duke kërkuar mënyra të tjera për të ndërhyrë. Për një kohë të gjatë në praninë e një problemi në një objekt të caktuar arkitektët kërkuan zgjidhje për rritjen e sipërfaqes, zgjerimin e saj. Por sot për shkak të krizës dhe lodhjes së përgjithshme të këtyre ndërtesave të mahnitshme dhe të jashtëzakonshme shoh tendencën ndaj ndërhyrjeve të vogla. Ky është njëri nga fenomenet interesante - se si një ndryshim i vogël mund të ketë një ndikim të madh në arkitekturë ose si mund të arrijmë një efekt të madh me mjete minimale dhe kjo është një strategji që zbatohet për Ballkanin, sepse hapësira është e kufizuar dhe duhet të përdoret për të arritur maksimumin”.

Muzeu Arkitekturor i Zvicrës dhe projekti i Qendrës së Arkitekturës së Vjenës studiojnë ndikimin e ndryshimeve kulturore-shoqërore në planifikimin e qytetit ose se si shoqëria përpiqet shoqërinë postkomuniste dhe postushtarake t’i orientojë dhe të kapërcejë shpejt mungesën e ndërtesave nëpërmjet përshtatjes ose improvizimit. Fenomene të ndryshme janë vërejtur - arkitektura turbo, ndërtesat multifunksionale, planifikimi i qytetit pa praninë e planit, hiperurbanizimi, kthimi i objekteve ushtarake në mjediset kulturore, rregullimi i kulmeve të pallateve, ndërtimet ilegale etj.

A ka sot një stil arkitekturor ballkanik? “Jo, nuk do të thosha”, deklaroi kategorikisht njëri nga urbanistët e mirënjohur evropianë dhe përgjegjësia e ekspozitës Kaj Fjokler - Arkitektura bashkëkohore në çdo vend të Ballkanit është shumë e ndryshme, si edhe ish-shtetet jugosllave, ne nuk e kemi shpalosur një, megjithatë ka një numër të madh të arkitektëve të rinj në këto vende të cilët me sukses ndryshojnë mjedisin e qytetit, këto projekte e detyruan Perëndimin të shikojë nga afër atë që po ndodh në Ballkan”.

Sqarim: Të gjitha opinionet në këtë rubrikë reflektojnë qëndrimet e autorit/autorëve e jo domosdoshmërisht të NGB “Zëri” SHPK