Pse shtojmë në peshë edhe kur hamë pak?

Metabolizmi përfshin të gjitha proceset kimike që ndodhin në organizmin e gjallë për të ruajtur jetën dhe funksionimin e trupit. Këto procese përfshijnë shndërrimin e ushqimit në energji, rritjen dhe rigjenerimin e qelizave

Një shtesë e vogël në peshë është pothuajse e pashmangshme në moshën e mesme. Shpesh themi: “Pothuajse nuk ha asgjë, por prapë shtoj në peshë”, duke ia hedhur fajin metabolizmit. Ekspertët theksojnë se kjo është vetëm pjesërisht e vërtetë. Metabolizmi nuk “rrënohet” domosdoshmërisht me moshën; ai mbetet stabil për dekada dhe vetëm pak ngadalësohet pas të 60-tave. Plakja ndikon në metabolizëm, por mënyra e jetesës luan një rol të rëndësishëm në ruajtjen e peshës trupore.

Çfarë është metabolizmi?

Metabolizmi ngadalësohet me kalimin e moshës, por nuk është arsyeja e vetme për shtimin në peshë.

– Metabolizmi përfshin të gjitha proceset kimike në organizmin e gjallë që sigurojnë funksionimin e jetës dhe trupit. Këtu hyjnë shndërrimi i ushqimit në energji, rritja, rigjenerimi i qelizave dhe mbështetja e punës së organeve. Shkalla metabolike është sasia e energjisë që trupi përdor për të mbajtur këto procese jetike, shpjegon dr. Matyas Fehervari, kirurg bariatrik në “Nuffield Health”.

Edhe kur jemi në pushim, trupi vazhdon të punojë për ta mbajtur zemrën në rrahje, mushkëritë në frymëmarrje dhe trurin aktiv. Ky proces quhet shkalla bazale e metabolizmit (BMR), transmeton Telegrafi.

Keqkuptimet më të zakonshme rreth metabolizmit

– Një nga mitet më të mëdha është se personat me “metabolizëm të mirë ose të shpejtë” mund të hanë gjithçka pa u shëndoshur. Në realitet, dallimet mes njerëzve me metabolizëm të shpejtë dhe atyre me të ngadaltë janë të vogla, thekson dr. Fehervari.

Një tjetër keqkuptim është se metabolizmi është faktori i vetëm që përcakton peshën trupore.

– Pesha trupore rregullohet nga një rrjet faktorësh kompleksë që nuk lidhen vetëm me djegien e kalorive. Janë të rëndësishme cilësia e ushqimit, masa muskulore, gjumi, aktiviteti fizik dhe mekanizmat fiziologjikë më të thellë, si ndryshimet në rrjedhën e tëmthit, përshtatja e funksionit dhe madhësisë së stomakut, sinjalet nervore dhe rregullimi i hormoneve të zorrëve që ndikojnë në tretje dhe funksionin e tyre, sqaron mjeku.

Flora e zorrëve gjithashtu ka rol thelbësor, pasi ndikon në efikasitetin e përthithjes së energjisë nga ushqimi, në sekretimin e acideve biliare dhe në funksionimin e përgjithshëm të metabolizmit.

Si ndryshon metabolizmi me moshën?

Metabolizmi nuk bie në mënyrë të drejtvizore, shpjegon dr. Fehervari. Një studim i madh i botuar në revistën Science në vitin 2021, që përfshiu mbi 6.000 persona, tregoi se konsumi i energjisë është më i lartë në fëmijërinë e hershme dhe bie gradualisht deri në moshën 20-vjeçare.

– Nga mosha 20 deri në 60 vjeç, shkalla metabolike mbetet habitshëm e qëndrueshme, sepse përshtatet me përmasat dhe përbërjen e trupit. Pas të 60-tave, vërehet një rënie e ngadaltë, por e dukshme, shpjegon mjeku.

Pas kësaj moshe, ajo bie mesatarisht me 0,7% në vit. Shkaqet kryesore janë humbja e masës muskulore (sarkopenia), ulja e aktivitetit fizik dhe ndryshimet hormonale, si rënia e niveleve të hormonit të rritjes dhe atyre seksualë. Edhe mitokondritë, “fabrikat e energjisë” të qelizave, bëhen më pak efikase me vite. Trupi nuk “harron” si të djegë energjinë, thjesht e bën këtë më ngadalë, saktëson dr. Fehervari.

Si ndikon mënyra e jetesës në metabolizëm

Disa zakone jetese mund ta forcojnë ose ngadalësojnë funksionin metabolik:

Mungesa e masës muskulore ose pasiviteti çojnë në djegie më të ulët të energjisë, pasi muskujt përdorin më shumë kalori se yndyra edhe në pushim.

Dietat ekstreme me kufizim të rreptë kalorish mund të ngadalësojnë përkohësisht metabolizmin.

Gjumi i dobët ndikon te hormonet leptin (ndjenjë ngopjeje) dhe grelin (ndjenjë urie).

Stresi kronik rrit nivelin e kortizolit, duke nxitur grumbullimin e yndyrës.

Duhani dhe alkooli i tepërt dëmtojnë metabolizmin qelizor dhe ekuilibrin hormonal, thekson dr. Fehervari.

A mund të “përshpejtojmë” metabolizmin?

Nuk ekziston ndonjë “pilulë magjike” apo metodë e shpejtë, paralajmëron mjeku. Edhe pse pas aktivitetit fizik apo konsumimit të kafeinës rritet përkohësisht djegia e energjisë, këto efekte janë të kufizuara

– Mënyra më e sigurt dhe e provuar shkencërisht për të ruajtur metabolizmin aktiv është ruajtja e masës muskulore dhe aktiviteti fizik gjatë gjithë jetës, thekson dr. Fehervari.

Si ta mbajmë metabolizmin aktiv edhe në moshë të thyer?

Rekomandimi është të qëndrojmë fizikisht aktivë. Kombinimi i ushtrimeve aerobike (si ecja e shpejtë apo çiklizmi) me stërvitjet e forcës ndihmon në ruajtjen e muskujve. Është thelbësor përfshirja e proteinave të mjaftueshme në dietë, sidomos në moshën e shtyrë, pasi ato rigjenerojnë muskujt dhe parandalojnë sarkopeninë.

Këshilla e dr. Fehervarit është e qartë: “Shmangni dietat ekstreme, flini mjaftueshëm dhe menaxhoni stresin - kështu do ta mbani metabolizmin tuaj të shëndetshëm sa më gjatë.”